І не разарваць такія ніткі памяці

Калі бываю ў аграгарадку Тарнова, не абмінаю ўвагай абеліск, які размешчаны ў цэнтры населенага пункта. На ім маецца надпіс “Вечная слава загінуўшым за свабоду і незалежнасць нашай Радзімы, 1941-1945 гады”, значацца 25 прозвішчаў  жыхароў акругі, а таксама ёсць надпіс “Невядомы Салдат”. У тое, каб гэты надпіс з’явіўся, свой уклад унесла і “Лідская газета”.  Наша выданне перыядычна звярталася да тэмы невядомых  пахаванняў часоў Вялікай Айчыннай вайны, пісала пра раскопкі вайскоўцамі-пашукавікамі такіх магілак і пра  ўшанаванне памяці загінуўшых як абаронцаў Радзімы, так і мірных жыхароў – ахвяр ваеннага ліхалецця. Давялося ў гэтым удзельнічаць і асабіста мне як журналісту, рыхтуючы адпаведныя матэрыялы.  Адзін з такіх прыкладаў – перазахаванне праху Невядомага Салдата з ляснога масіву каля хутароў вёскі Ольжава ў паркавай зоне на тэрыторыі Тарнова. Усё пачалося з таго, што ў пачатку 2009 года ў “Лідскую газету” патэлефанаваў жыхар вёскі Далекія Мікалай Іосіфавіч Гойка і расказаў пра  магілку ў лесе. “Пажадана было б правесці раскопкі і перазахаваць  Невядомага Салдата  на могілках перспектыўнай вёскі ці гарадскіх могілках, бо практычна ўсе  бліжэйшыя хутары Ольжава апусцелі, старэюць, і адыходзяць з жыцця людзі старэйшага пакалення, якія ведаюць гісторыю магілкі ў лесе. Маладыя ж проста могуць забыцца аб лясным  месцы пахавання”, – казаў Мікалай Іосіфавіч. Ну, хіба магла рэдакцыя не раздзяліць хваляванні Мікалая Іосіфавіча за лёс магілы Невядомага Салдата? Я адправілася ў Далекія, а затым разам з  Гойка – да хутароў вёскі Ольжава. Пагутарыўшы з ім  і з мясцовымі жыхарамі, даведалася, што ўсё здарылася дзесьці ў сярэдзіне вайны.  Па словах суразмоўцаў, нейкія фашысцкія прыхвасні затрымалі ў лесе недалёка ад  Ольжава, а затым растралялі аднаго з двух салдат Савецкай арміі, якія ўцяклі з палону. Мясцовыя жыхары пахавалі вайскоўца  ў лясным масіве недалёка ад “сіняга крыжа” (на скрыжаванні дарог некалі сапраўды стаяў вялікі крыж) і даглядалі магілку. Спачатку гэта быў толькі бугарок, а ў 70-х гадах  студэнты Гродзенскага ўніверсітэта, якія праводзілі ў раёне пошукавую работу, выступілі ініцыятарамі ўстаноўкі на магіле помніка. Атрымаўся сапраўдны мемарыял з умурованай вайсковай каскай. Шэфства над месцам  пахавання прадоўжылі вяскоўцы і вучні Далекскай школы. Сам Мікалай Іосіфавіч, які на той час працаваў бухгалтарам калгаса,  таксама прыклаў да гэтага руку. Калі  з кар’ера міма месца пахавання пачалі вазіць гравій, папрасіў некалькі машын высыпаць ў лесе па шляху да магілкі, бо дарожка была глейкая.  Але мінулі дзесяцігоддзі, помнік састарыўся.  Думка пра тое, што месца памяці можа зусім знікнуць з твару зямлі, і падштурхнула Мікалая Гойка ўзняць пытанне аб перазахаванні.  Усю атрыманную інфармацыю я паведаміла ў дадатак да тых  звестак аб магіле Невядомага Салдата, якія  меліся, у аддзел ідэалагічнай работы Лідскага райвыканкама і ў Лідскі ваенкамат.  Прапанова жыхара Далекіх там была падтрымана і выкананы ўсе неабходныя фармальнасці, каб упраўленне па ўвекавечванню памяці пры Міністэрстве абароны рэспублікі арганізавала хутчэйшы прыезд на Лідчыну ваеннаслужачых 52-га асобнага спецыялізаванага пошукавага батальёна для правядзення раскопак месца пахавання каля Ольжава. Праз два месяцы вайскоўцы прыбылі ў Лідскі раён. Мне было дазволена прысутнічаць на месцы раскопак у лясным масіве ля Ольжава і фіксаваць у сваім журналісцкім блакноце тое, што адбывалася, для падрыхтоўкі матэрыяла. Ваеннаслужачыя-пашукавікі абследавалі мясцовасць, знялі дзёрн. Пад ім пясок, далей – гліна. Вызначылі, што астанкі чалавека могуць знаходзіцца на глыбіні паўтара метра.  …Мінашукальнікам абмацваецца глеба ў яме. Ідзе сігнал, што тут знаходзіцца нейкі металічны прадмет. Паяўляецца надзея: можа ўдасца ўстанавіць асобу загінуўшага? А раптам знойдзецца салдацкі медальён, які падкажа імя салдата? Па крупіцах перабіраецца зямля… Прадметы, якія далі б падказку, на жаль, не знойдзены.  Са знаходак, што дасталі з ямы ў час раскопак,  мяне больш за ўсё ўразілі  два кавалкі гумы, скручаныя дротам. Яны яшчэ мацней падкрэслілі трагізм таго, што адбывалася. Салдат, які ўцёк з палону, галодны, змораны, у якога зношанае адзенне, а на нагах самаробны абутак з гумы,  з надзеяй прабіраецца дадому, дзе яго чакае маці, але жыццё  абрываецца… – Якім  быў гэты вайсковец, можна толькі выказаць здагадку. Не старэйшы  25 гадоў, сярэдняга росту, – адзначыў  мне кіраўнік пошукавай групы пасля  завяршэння работ. – На жаль, у дадзеным выпадку, як і пры правядзенні многіх іншых раскопак, якія ажыццяўляе наш  батальён на тэрыторыі Беларусі, імя чалавека так і застанецца невядомым.  Супакойвае тое, што хоць і праз многія дзесяцігоддзі, але гэты Невядомы Салдат з лясной ямы будзе пахаваны, як і належыць чалавеку. Акрамя таго, колькі б часу не мінула, не сатрэцца памяць аб тых, хто стаў пад ружжо, каб абараніць сваю краіну ад фашысцкай навалы. У кастрычніку 2009 года ў аграгарадку Тарнова прайшло ўрачыстае мерапрыемства з нагоды  перазахавання з усімі вайсковымі ўшанаваннямі праху салдата  Савецкай арміі, загінуўшага  ля хутароў Ольжава. Сярод шматлікіх прысутных на імпрэзе (прадстаўнікоў раённай і мясцовай улады, вайсковых часцей, ваенкамата, духавенства, вучняў і настаўнікаў Тарноўскай сярэдняй школы) была і журналіст “Лідскай газеты”. На месцы перазахавання тады ўстанавілі драўляную тумбу з пяціканцовай зоркай з надпісам “Вечная памяць Невядомаму Салдату”. У 2015 годзе тут замест драўлянай тумбы быў усталяваны новы абеліск.  Вось такая нітка падзей, якая ўзяла пачатак ад нераўнадушша жыхара аграгарадка Далекія. Яна ўвабрала ў сябе старанні супрацоўнікаў розных устаноў і арганізацый, якія не толькі па доўгу службовых абавязкаў, а ад шчырага сэрца імкнуліся, каб невядомае імя стала бессмяротным.  Я ганаруся нашай краінай! Падстаў для гэтага вялікае мноства. Адна з іх тая, што словы “Ніхто не забыты, нішто не забыта!” праз усе дзесяцігоддзі з таго часу, як адгрымелі пераможныя залпы, увасабляліся ў рэчаіснасць. У аддзеле ідэалагічнай работы і па справах моладзі райвыканкама я даведалася, што і сёлета на Лідчыну прыедуць вайскоўцы пошукавага батальёна для правядзення раскопак меркаванага месца пахавання ахвяраў вайны. Важная і патрэбная справа для цяперашніх і будучых пакаленняў прадаўжаецца. Людмила Петрулевич